نحوه عملکرد گیربکس CVT

گیربکس CVT؛ بررسی جامع تکنولوژی ضریب متغیر

گیربکس اتوماتیک CVT یا Continuously Variable Transmission، که در زبان پارسی به‌عنوان «گیربکس ضریب متغیر» شناخته می‌شود، یکی از پرکاربردترین انواع گیربکس‌های اتوماتیک از نظر تولید و فروش در جهان است. اما این گیربکس چگونه عمل می‌کند؟ چه تفاوت‌هایی با گیربکس‌های دستی یا اتوماتیک سنتی (AT) دارد؟ چرا این‌قدر فراگیر شده و در عین حال مورد انتقاد قرار می‌گیرد؟ نقاط قوت و ضعف آن چیست و چرا بازار خودروی ایران به‌طور گسترده به این تکنولوژی روی آورده است؟ در ادامه به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.

عملکرد گیربکس CVT

در گیربکس‌های دستی (MT) که ساده‌ترین نوع جعبه‌دنده هستند، تعداد مشخصی ضریب دنده (مثلاً ۵ دنده) برای تنظیم گشتاور و دور موتور در اختیار راننده قرار دارد. این ضرایب ثابت و از پیش تعیین‌شده‌اند؛ مثلاً ضریب دنده ۱ برابر ۳.۲ (قدرتی)، دنده ۴ برابر ۱.۰ (نسبت ۱ به ۱) و دنده ۵ برابر ۰.۸۵ (اوور درایو) است. این ضرایب قابل تغییر نیستند و راننده باید با توجه به شرایط مسیر از یکی از آن‌ها استفاده کند.

اما گیربکس CVT با وجود شباهت ظاهری به گیربکس‌های اتوماتیک (AT) و داشتن توربین (مبدل گشتاور)، هیچ دنده‌ی واقعی ندارد. به‌جای دنده‌ها، این سیستم از دو جفت پولی (فولی) با طراحی مخروطی (کونیک) استفاده می‌کند که روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند. یک جفت به موتور (خروجی توربین) و جفت دیگر به دیفرانسیل متصل است. این دو جفت پولی توسط یک تسمه‌ی فلزی مقاوم (یا تسمه لاستیکی در موتورسیکلت‌ها) به هم وصل شده و نیرو را منتقل می‌کنند.

کامپیوتر گیربکس (TCU) فاصله‌ی بین پولی‌ها را تنظیم می‌کند. وقتی پولی‌ها در یک جفت به هم نزدیک می‌شوند، جفت دیگر از هم دور می‌شود و چون طول تسمه ثابت است، تسمه روی سطح مخروطی پولی‌ها بالا و پایین می‌رود. این تغییر، قطر تسمه را روی پولی‌ها تغییر می‌دهد و ضریب انتقال نیرو را شبیه‌سازی می‌کند. این فرایند به‌صورت پیوسته و نرم انجام می‌شود و به همین دلیل نام «ضریب متغیر» را به خود گرفته است.

جدول عملکرد CVT در مقابل MT و AT

حالت ترونیک در CVT

بسیاری از خودروهای مجهز به CVT در ایران، مانند محصولات مونتاژی و وارداتی، دارای حالت ترونیک (تیپ ترونیک) یا انتخاب دستی دنده هستند. این ویژگی باعث شده برخی تصور کنند CVT دنده‌های واقعی دارد، اما این اشتباه است.

حالت ترونیک با برنامه‌ریزی TCU و قفل کردن پولی‌ها در یک ضریب مشخص ایجاد می‌شود. این قفل، حرکت تسمه را در یک موقعیت ثابت نگه می‌دارد و ضرایب از پیش تعیین‌شده را شبیه‌سازی می‌کند. بنابراین، ترونیک نتیجه‌ی کنترل الکترونیکی است، نه وجود دنده‌های فیزیکی.

مزایا و معایب گیربکس CVT

گیربکس CVT تکنولوژی جدیدی نیست، اما استفاده‌ی گسترده از آن در خودروهای سواری و موتورسیکلت‌ها به دهه‌ی اخیر برمی‌گردد. برای مثال، موتورسیکلت‌های قدیمی رکس و براوو در ایران از این سیستم استفاده می‌کردند.

مزایا

معایب

تقویت CVT؛ چرا انجام نمی‌شود؟

با وجود گیربکس‌های AT قدرتمند با توان انتقال گشتاور بیش از ۱۵۰۰ نیوتن‌متر، چرا CVT را تقویت نمی‌کنند؟ این کار ممکن است، اما نیاز به متریال مقاوم‌تر، ابعاد بزرگ‌تر و طراحی پیچیده‌تر دارد که هزینه را به شدت افزایش می‌دهد و مزیت اقتصادی CVT را از بین می‌برد. در این حالت، استفاده از گیربکس AT با دنده‌های بیشتر (مثل ۹ یا ۱۰ سرعته) منطقی‌تر است.

گیربکس E-CVT و تفاوت آن با CVT

برخلاف تصور، E-CVT (گیربکس ضریب متغیر الکترونیکی) با CVT ارتباط فنی مستقیمی ندارد. این گیربکس در خودروهای هیبرید استفاده می‌شود و به‌عنوان سیستم تقسیم توان (Power Splitter) شناخته می‌شود. E-CVT گشتاور را از دو منبع (موتور بنزینی و الکتریکی) دریافت و مدیریت می‌کند و می‌تواند با یک منبع به‌تنهایی کار کند.

برخلاف CVT، این گیربکس از پولی و تسمه استفاده نمی‌کند و مکانیزم آن مشابه دنده‌های سیاره‌ای در گیربکس‌های AT است. موتور الکتریکی در E-CVT وظایفی مثل استارت موتور بنزینی، شارژ باتری و تأمین گشتاور کمکی را بر عهده دارد.

جدول مقایسه CVT و E-CVT

مزایای E-CVT

نتیجه‌گیری

آیا گیربکس CVT بد است؟ خیر، اما برای همه مناسب نیست. فراگیری آن به دلیل تولید اقتصادی، مصرف سوخت پایین و طراحی ساده است. با پیشرفت توربوشارژرها، ضعف شتاب‌گیری آن کم‌رنگ‌تر شده، اما همچنان در لذت رانندگی و دوام نسبت به AT عقب‌تر است.

CVT برای ترددهای روزمره و خودروهای اقتصادی طراحی شده و اگر با آن مهربان باشید (شتاب‌گیری ناگهانی و فشار در سربالایی‌ها را حذف کنید)، عمر خوبی خواهد داشت. برندهایی مثل رنو و نیسان از CVT در خودروهای دو دیفرانسیل (مانند کولیوس و X-Trail) استفاده کرده‌اند، اما این گیربکس برای مسیرهای آفرودی یا فشار بالا مناسب نیست. پس اگر مصرف سوخت پایین می‌خواهید، CVT انتخاب خوبی است، اما اگر هیجان رانندگی اولویت شماست، به سراغ آن نروید.

“کار چینی” تأمین‌کننده‌ی تخصصی قطعات و لوازم یدکی انواع خودروهای چینی! 🏁 با کیفیت تضمینی، قیمت‌های مناسب و ارسال سریع، خیال شما را از تأمین قطعات راحت کرده‌ایم. برای مشاهده محصولات و ثبت سفارش، همین حالا به سایت کار چینی سر بزنید! 🚗🔧✨